مقدّمه ای بر نظام آموزشی

 

دوگانگی تمدّنی
(حوزه یا دانشگاه؟)

مختصر و إن شاءالله مفید:

دانشگاه در جامعه کنونی ما نقش و جایگاه بسیار مهمّی دارد امّا من که دانشجوی رشته ای از رشته های علوم انسانی هستم مانند دیگر بزرگان این رشته سکولاریسم را به وضوح مشاهده می کنم.

به چند سؤال مهم دقّت کنید:

1- آیا جریان غالب دانشجویان هدف از تحصیل علم در دانشگاه را کسب مدرک و به دست آوردن شغل و در نهایت کسب ثروت می دانند؟ به عبارت دیگر آیا در جامعه اسلامی نیز هدف از تحصیل علم کسب ثروت است؟(یعنی همان نظریه بیکن!!!)

2- آیا تخصصی شدن علوم باعث نشده که کل نگری در دانشجویان از بین برود یا لااقل کم رنگ شود؟ تخصصی شدن علوم نباید نفی شود امّا تا چه حد می توان علوم را از یکدیگر تفکیک کرد؟

3- آیا اگر همین علوم در حوزه های علمیّه تدریس می شد بازهم به این شدّت شاهد غلبه تفکّر سکولار بر جامعه بودیم؟

4- اگر همه دانشمندان علوم پایه مانند ریاضی و فیزیک دارای بن مایه دینی قوی بودند آیا دانشمندی به ساختن بمب فکر می کرد؟

5-آیا ضعیف بودن دروس معارف اسلامی در دانشگاه ها باعث به وجود آمدن تقلید کورکورانه از غرب نشده و معضلاتی را به بار نیاورده است؟ (نمونه مشهود و ملموس آن سبک معماری خانه هاست که هر روز به سمت غربی  تر شدن حرکت می کند.)

6- آیا در تمدّن اسلامی دانشگاه وجود دارد یا اینکه علوم باید از دل حوزه بیرون بیاید؟

7- آیا جدا کردن دانشگاه از حوزه و  محدود کردن حوزه ها به علوم فقهی، کلامی، فلسفی و... خود نوعی سکولاریسم نیست؟

اینها سؤالات جدّی است که ما دانشجویان باید برای آنها پاسخ مناسبی پیدا کنیم!

پاورقی:
حوزه و دانشگاه تنها نمونه کوچکی از دوگانگی تمدّنی (تمدّن اسلامی - تمدّن غربی) است می توان شاهد مثال های دیگری نیز پیدا کرد.

*از میان دانشگاه ها، عکس دانشگاه تهران را انتخاب کردم که هم دانشگاه مادر است و هم جزء قدیمی ترین دانشگاه های ایران به شمار می رود.

 

جایگاه خانواده در نظام اسلامی 2

خانواده انسان ساز

 

خانواده به عنوان نهادی که از ابتدای زندگی اغلب انسان ها در آن رشد می کنند و شاکله اصلی خود را مانند زبان و فرهنگ و... خود را از اعضای خانواده می آموزند جزء مهمترین نهادهای اجتماعی محسوب می شود. اگرچه امروزه تأثیر رسانه ها (اینترنت، شبکه های اجتماعی، ماهواره ها، مطبوعات و...) و نظام آموزش رسمی کمتر از خانواده نیست ولی در جوامع سنّتی مانند ایران هنوز نقش خانواده بسیار پررنگ است و به نظر می رسد که در آینده ای نه چندان دور اندیشمندان غربی نیز به این نتیجه خواهند رسید که هیچ چیز جای خانواده را برای انسان نخواهد گرفت حتّی اگر به وسیله تکنولوژی های پیشرفته بتوان انسان ها را شبیه سازی کرد باید خانواده ای برای او ساخت تا دچار بحران هویت نشود، زیرا این بحران می تواند اثرات سوء اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... داشته باشد که اکنون مجال این بحث نیست.

 

در نظام اسلامی فرد تا پایان عمر در خانواده زندگی می کند. انسان از تولّد تا ازدواج در خانواده نسبی زندگی می کند و بعد از ازدواج نیز، خود فرد تشکیل خانواده سببی می دهد. پدیده جوانان بی خانواده از معضلات اجتماعی جامعه ماست. جوانی که احساس استقلال از والدین دارد و سعی می کند به صورت جداگانه ای زندگی کند و روی پای خود بایستد امّا میلی به ازدواج ندارد یک جوان بی خانواده محسوب می شود. در اینگونه موارد خانواده نسبی دیگر نمی تواند جوان را در خود نگه دارد و بعد از استقلال جوان نقش پشتیبان را برای او ایفا می کند. اگر تعداد جوانان بی خانواده زیاد شود در آینده ای نه چندان دور، جامعه و حکومت با بحران های فراوانی مواجه خواهند شد. طبق این اصل عقلی که پیشگیری بهتر از درمان است باید برای پیشگیری از به وجود آمدن این مشکل به تسهیل امر ازدواج پرداخت.

اگر خانواده را به مثابه بدن انسان فرض کنیم، قلب خانواده، مادر است، که با توزیع خون (عاطفه و احساسات) در بدن (خانواده) سبب ارتباط اعضای آن می شود. مادر به وسیله همین احساسات به مدیریت درون خانه می پردازد و غالبا اعضای خانواده برای او احترام ویژه ای قائل هستند و به درخواست هایش توجّه می کنند. در حوزه علوم سیاسی این نوع حکومت از بهترین انواع حکومت به شمار می رود و از نگاه اندیشمندان غرب به چنین رهبری، کاریزما گفته می شود که افراد بر اساس علاقه ای که به او دارند، فرامین او را اجرا می کنند.

 

به بحث اصلی خود برگردیم؛ گفتیم که اگر خانواده را به مثابه بدن انسان فرض کنیم مادر قلب آن است. پدر نقش مغز را ایفا می کند. از او به عنوان مدیر خانواده در بیرون و تصمیم گیرنده نهایی نام برده می شود. جهت گیری های خانواده اغلب با طرز تفکّر پدر خانواده همخوانی دارد. مادر می تواند پل ارتباطی پدر و فرزندان باشد. شاید بتوان برای فرزندان خانواده نقش اندام های اجرایی بدن مثل: دست و... را درنظر گرفت. تجربه نشان داده است که اگر خواسته پدر از طریق مادر به فرزندان منتقل شود مؤثّرتر واقع می شود زیرا فرزندان رابطه نزدیک تری با مادر دارند و پدر اغلب اوقات مشغول کار و کسب درآمد برای خانواده است و مدیریت درون خانه به عهده مادر است.

درصورت فوت شدن یکی از ارکان های خانواده (پدر یا مادر) پدر یا مادر باید علاوه بر نقش خود نقش مادری یا پدری را نیز ایفا کنند یا جایگزینی برای آن پیدا کنند تا به گونه ای تعادل در خانواده ایجاد شود. نباید گذاشت که قلب خانواده از کار بیفتد یا خانواده دچار مرگ مغزی شود.

 

جایگاه خانواده در نظام اسلامی 1

خانواده؛ خوب، بد، زشت

{جایگاه خانواده در نظام اسلامی}

 

خانواده را می توان جزء مهمترین ارکان جامعه به شمار آورد. نگاه غالب در غرب، خانواده را صرفا یک زندگی گروهی برای برآورده ساختن نیازهای مادّی و تأمین سریع تر امکانات برای رفاه بیشتر به شمار آورد و همانطور که از نگاه اندیشمندان بزرگ حوزه علوم انسانی پیداست، هیچ کدام اصالتی برای خانواده قائل نیستند و اصالت را به فرد یا به جامعه می دهند و در جدیدترین نظریه هایشان چیزی بین اصالت فرد و جامعه را پذیرفته اند. در نگاه اسلام، خانواده جایگاهی بسیار والا دارد به گونه ای که می توان گفت خانواده جدای از جامعه و فرد اصالت دارد. خانواده یک فرد بزرگ و یک جامعه کوچک است.

 

در نظام سنّتی، شهرها کوچک تر و ارتباطات بین افراد صمیمی تر بود و اغلب خانواده ها  پرجمعیّت بودند امّا در نظام صنعتی، هرچه شهرها پرجمعیّت تر می شوند روابط صمیمی افراد کم رنگ تر و کم رنگ تر می شود به گونه ای که در شهر بزرگی مثل تهران اگرچه چنین شعاری سرداده نمی شود امّا شاهد عملی شدن آن هستیم: "هر نفر، یک خانه!" یعنی فرد به تنهایی در یک خانه سکونت دارد و برخی هم که سرمایه خریدن خانه ندارند یا باید زیر بار  اقساط  وام له شوند یا یک هم خانه دیگر را تحمّل کنند و کسانی که به همسر به عنوان هم خانه نگاه می کنند بیچاره ترین افرادند. وای به حال جامعه ای که در آن، فرد نتوانند وجود فرد دیگری را کنار خود تحمّل کنند...

آفات تکنولوژی

ماشینیسم و ارتباطات انسانی

 

 

از فواید تکنولوژی زیاد شنیدیم امّا از مضراتش غافلیم. موضوع توسعه تکنولوژی و تأثیر آن بر جامعه انسانی از موضوعات بسیار مهم و قابل توجّه برای تمامی رشته های علوم انسانی و علی الخصوص دانشجویان رشته ارتباطات است.

همانطور که در پست قبلی گفتم از آفت های تکنولوژی غفلت آور بودن آن است و این غفلت تنها از دنیای واقعی و انسان ها نیست بلکه باعث غفلت از خدا نیز می شود.

تا حالا چندبار اتّفاق افتاده که شما در حال استفاده از رایانه باشید و پدر یا مادر از شما بخواهند که کاری را فورا برایشان انجام دهید امّا شما آن کار را با تأخیر و با نق زدن انجام داده اید؟
اگر این اتّفاق زیاد برای شما تکرار شده باید بسیار جدّی با این معضل مبارزه کنید چون شما به رایانه که نمونه کوچکی از تکنولوژی است معتاد شده اید.

اگر کسی پیشرفت را در ماشینی تر شدن جامعه برای رسیدن به حداکثر رفاه ببیند حتما باید به چشم پزشک مراجعه کند!!!
به این جمله از امیل دورکیم(نظریه پرداز جامعه شناسی) دقّت کنید:
"فرآیندهای تغییر مدرن می تواند تأثیر ویرانگری بر اخلاقیّات، عقاید دینی و الگوهای روزه داشته باشد و اخلاق سنتّی که همواره از طرف دین صادر می شد تا حدّ زیادی با توسعه اجتماعی مدرن سقوط می کند به همین سبب بسیاری از افراد جوامع مدرن احساس می کنند که زندگی روز مرّه آنها فاقد معناست."(جامعه شناسی گیدنز/صفحه 16)

یکبار دیگر به این جمله دقّت کنید. این جمله از یک مسلمان نیست! خود دانشمندان غرب نیز به معایب مدرنیسم پی برده اند امّا جایگزین مطلوبی ندارند. ما هم اگر بخواهیم راه توسعه غربی را ادامه دهیم و مقلّد آمریکا شویم به سرنوشت شوم آنها دچار خواهیم شد.

نکته بسیار جالبی که اخیرا به ذهنم رسیده اینست:

هنگامی که ما با انسان دیگری تعامل می کنیم و از او برای رفع مشکلات خودمان کمک می گیریم این احساس در ما به وجود می آید که طرف مقابل حقّی بر گردن ما دارد و ما باید در جای دیگری جبران این خوبی ها را  بکنیم که همین کار باعث تقویت پیوند های عاطفی و روابط اجتماعی می شود امّا وقتی همه چیز منحصرا به ماشین ختم شد و ما برای رفع مشکلاتمان به ماشین رجوع کردیم بعد از حل مشکل چنین احساسی در ما به وجود نخواهد آمد چون ماشین موجودی بی احساس و غیر زنده است و همین باعث سست شدن پیوند های اجتماعی و رشد کردن تفرّد می شود. شاید از نگاه اخلاق اسلامی بتوان گفت که فرد دچار عجب و غرور و تکبّر می شود و خود را از دیگر انسان ها و حتّی خود را از خدا نیز بی نیاز می بیند.

دانشجویان علوم انسانی و مخصوصا دانشجویان ارتباطات باید برای این سؤالات جواب پیدا کنند:

1- آیا استفاده از تکنولوژی برای جامعه اسلامی مفید است؟ اگر مفید است حدّ و مرز آن چیست؟

2- آیا می توان هم کشوری توسعه یافته شد و هم معضلات و مشکلات آن را نداشت؟

3- در جامعه امروز چگونه می توان پیوندهای اجتماعی را محکم تر کرد؟

4- آیا رسانه ها پیوند های اجتماعی را محکم تر می کنند یا باعث سست شدن آن و ایجاد شکاف اجتماعی می شوند؟

5- جایگاه خرده فرهنگ ها در جامعه امروز کجاست؟ آیا لزوما همه اعضای یک کشور باید یک شکل شوند تا اتّحاد شکل بگیرد؟این موضوع بسیار مهمّی است که باید در حوزه علوم انسانی و ارتباطات انسانی به آن پرداخته شود.