لغو تحریم ها، خیلی دور، خیلی دورتر
بارها و بارها از مسئولین دولتی شنیده‌ایم که با مذاکرات هسته‌ای سازمان تحریم‌ها ترک‌خورده است اما این گفته تا چه میزان صحت دارد؟ در این یادداشت کوتاه سعی می‌کنیم با بررسی بخش‌هایی از ماجرای تحریم، پاسخی کوتاه ولی روشن برای این پرسش‌ها پیدا کنیم.
برای پاسخ دادن به سؤالات مطرح‌شده، ابتدا باید انواع تحریم‌هایی که
علیه ایران وضع‌شده است را بدانیم و مشخص کنیم که چه میزان از آن‌ها مربوط به
موضوع هسته‌ای است. با توجه به اینکه بررسی تک‌تک تحریم‌ها، مجال دیگری می‌طلبد،
بهتر است که به داده نماهای منتشرشده مراجعه کنیم۱ و ۲
تحریم ها
به‌طور اجمالی
از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۲، ۳۶ تحریم علیه ایران وضع‌شده است که ۱۴ تحریم با هدف اخلال
در فعالیت‌های هسته‌ای اعمال شده است. از میان تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای، ۴
تحریم از سوی سازمان ملل، ۳ تحریم از سوی اتحادیه اروپا، ۵ تحریم از سوی کنگره
آمریکا و ۲ تحریم به‌فرمان رئیس‌جمهور آمریکا وضع‌شده است.
نکته مهم در
مورد تحریم‌ها، میزان اثرگذاری آن‌هاست. همه تحریم‌ها به یک
اندازه مؤثر نیستند و با بررسی بیشتر به این نتیجه می‌رسیم که بیشترین و
تأثیرگذارترین تحریم‌ها از سوی دولت و کنگره آمریکا وضع‌شده است.
از طرف دیگر یکی از دستاوردهای مذاکرات که از سوی دولت مطرح می‌شود، از
بین رفتن اجماع جهانی علیه ایران است که اگر محقق شود باید از تیم مذاکره‌کننده قدردانی
کرد امّا آنچه محل بحث
این یادداشت است، تحریم‌هایی است که یکجانبه از سوی آمریکا وضع‌شده است. این تحریم‌ها
نیازی به اجماع جهانی ندارد و حتّی اگر لغو شود (نه اینکه تعلیق
شود) بعد از مدّت کوتاهی به بهانه‌های دیگر، قابل بازگشت است.
به‌عنوان‌مثال
تحریم بانک مرکزی ایران از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا وضع‌شده است. می‌توانیم امیدوار باشیم که با مذاکرات هسته‌ای
تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا به‌طور کامل لغو شود و حساب‌های مسدود یورویی و
دلاری بانک مرکزی آزاد شود اما تنها تحریم‌های اتحادیه اروپا به اجماع نیازمند است
و قابلیت برگشت‌پذیری کمتری دارد اما تحریم‌های یکجانبه آمریکا می‌تواند به بهانه‌های
دیگر مثل دور زدن قوانین جهانی و پول‌شویی مجدداً وضع شود. وضع این تحریم‌ها حتی
نیازی به تصویب کنگره هم ندارد و صرفاً با دستور رئیس‌جمهور آمریکا قابل‌اجراست
یعنی موانع قانونی کمتری برای اجرای آن وجود دارد.
از محورهای دیگری که تیم مذاکره‌کننده علاوه
بر لغو تحریم‌ها دنبال می‌کند، خارج کردن ایران از فصل هفتم منشور سازمان ملل است. شورای
امنیت سازمان ملل متحد بر اساس فصل ۷ منشور سازمان ملل متحد می‌تواند در وضعیت های
تهدید صلح جهانی، تخطی از رویه های صلح، یا اعمال خشونت و زور در سطح جهان دست به
اقدام بزند. طبق این بند می تواند مجازات هایی از قبیل قطع کامل یا جزیی روابط
اقتصادی، ارتباطات زمینی، هوایی، دریایی، دریایی، پستی، تلگرافی، بیسمی و دیگر
وسایل ارتباطی و هم چنین قطع روابط دیپلماتیک را در نظر بگیرد و تمام دولت های عضو
سازمان موظف اند آن ها را اجرا نمایند.
شواهد
تاریخی نشان می‌دهد که تنها کشوری که توانسته از ذیل این بند خارج شود، عراق است
که هنوز هم حرف‌وحدیث‌هایی در این‌باره وجود دارد. از طرفی دیگر این بند، چماق
غربی‌هاست. اگر ایران از ذیل این بند خارج شود، امتیاز بسیار بزرگی به دست آورده است.
به نظر می‌رسد که این امر محقق نمی‌شود تا زمانی که ایران خودش را در زمره متحدین
غرب جای دهد و از دشمنی با آمریکا دست بردارد اما راه‌حل نظام جمهوری اسلامی در
مقابله با تهدیدهای آمریکا کرنش کردن در برابر آن‌ها نیست بلکه به دنبال تجهیز
بیشتر خود است و راهبرد او همان آیه «وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ ((انفال/60) است. این راهبرد برخاسته از احادیث است که به عنوان نمونه
به یکی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
قال رسول
الله (صلی الله علیه و آله):
إذا رأیتم
المتکبرین فتکبروا علیهم فإن ذلک لهم مذلة و صغار (ورام بن ابی فراس فی مجموعه ورام (تنبیه الخواطر)، قم،
مکتبه الفقیه، ج ۱، ص 201)
(هر گاه با متکبران روبرو شدید ، با رفتار متکبرانه آنان را ذلیل و کوچک کنید.)
چرا بی اعتمادیم؟
یکی از دلایلی که می‌توانیم به‌صراحت به آن استناد کنیم انتشار گزاره برگ (فکت شیت) آمریکایی‌هاست. آنچه در این متن آمده با گفته‌های مقامات جمهوری اسلامی در تناقض است. به‌عنوان‌مثال: رئیس‌جمهور در ۱۰ تیر ۱۳۹۳ در مراسم بزرگداشت روز صنعت و معدن اینگونه سخن گفت:
«به مردم قول می‌دهم که تحریم‌ها برداشته خواهد شد و بدانند که کاسه تحریم‌ها به نحوی شکسته شده که هیچ بندزنی نمی‌تواند این کاسه را به‌صورت اول بازگرداند.»۳
اما در گزاره برگ آمریکایی‌ها آمده است که:
The architecture of U.S. nuclear-related sanctions on Iran will be retained for much of the duration of the deal and allow for snap-back of sanctions in the event of significant non-performance.
یعنی طبق گزاره برگ آمریکا، بعد از توافق، تحریم‌ها برگشت‌پذیر است و تا زمانی که مذاکرات ادامه دارد، معماری تحریم‌ها حفظ خواهد شد.
علاوه بر این مسئولین همواره تأکید می‌کنند که هنوز توافقی حاصل نشده است که برای ایران الزام‌آور باشد4 اما آمریکایی‌ها در برنامه جامع اقدام مشترک آورده‌اند که ایران چندین مورد را پذیرفته و باید اجرا کند. به‌عنوان‌مثال:
Iran has agreed to not build any new facilities for the purpose of enriching uranium for 15 years
در برنامه جامع مشترک نوشته‌اند که ایران پذیرفته است که برای ۱۵ سال، امکانات جدیدی برای غنی‌سازی اورانیوم نسازد و عبارت "Iran has agreed" به تفسیر آمریکایی‌ها الزام‌آور است.
البته موارد تاریخی بسیاری وجود دارد که باعث افزایش بی‌اعتمادی ایران نسبت به آمریکا می‌شود اما در این یادداشت از نمونه‌های حال حاضر استفاده کردیم که نشان دهیم ماهیت آمریکای ۱۹۷۹ (ابتدای انقلاب) با آمریکای ۲۰۱۵ هیچ تفاوتی ندارد.
راه‌حل؟
امّا آنچه می‌تواند اقتصاد ایران را نجات دهد، تلاش برای استحکام داخلی، اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و کاهش وابستگی به دلار و یورو است. با توجه به اینکه ایران نمی تواند تمامی نیازهای خود را در داخل تهیه کند(اگر هم بتواند در داخل تولید کند، برایش مقرون به صرفه نیست.) و نیازمند تجارت با دیگر کشورهاست باید با روش‌های مختلف تلاش کند نقش واسطه‌ای دلار و یورو کاهش یابد. به عنوان مثال برای تجارت با کشورهای دیگر از پول خودشان استفاده کند یا بانک مشترکی با طرف‌های مبادله، تأسیس کند و امور تجاری خود را از آن طریق پیگیری کنند. علاوه بر این راه ها می توان به جای پول از جایگزین آن مثل طلا برای مبادلات استفاده کرد. از این راه می توان تأثیر تحریم‌ها را به شکل محسوسی کاهش داد. اینگونه ایران می‌تواند باوجود تحریم‌ها به پیشرفت خود ادامه دهد و با اجرای سیاست‌های صحیح اقتصادی، در سال‌های آینده با کشورهای آسیا و جهان به رقابت بپردازد.
* این یادداشت پیش از این در تارنمای لادستان منتشر شده است.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.